Tarım arazilerinin azalması, nüfus artışı ve iklim değişikliği gibi etkiler, tarımda yeni teknolojilerin gelişmesine öncülük ediyor. Seracılıkta topraksız (hidroponik) yöntemi, son zamanlarda yaygın olarak karşımıza çıkıyor. Geleneksel tarıma kıyasla 10 kat daha fazla verim sağlayan bu yöntem, geleceğe yapılan önemli ve büyük bir yatırım olarak dikkat çekiyor.
Topraksız (Hidroponik) Tarım Nedir?
Hidroponik tarım, topraksız bir ortamda bitki yetiştirmekte kullanılan bir yöntem olarak biliniyor. Bitkiler, ihtiyaçları olan besin elementlerini toprak yerine bitkinin ihtiyacı olan minerallerin özel olarak hazırlandığı besin solüsyonundan karşılıyor. Aynı zamanda, toprak ortamında yaptıkları gibi besin maddelerini bulmaya çalışmak yerine besin elementlerini doğrudan bu solüsyondan alıyorlar
Topraksız tarımda, bitkileri ve bitkilerin kök sistemlerini desteklemek için genellikle kum, turba, vermikülit, perlit, hindistan cevizi, kaya yünü veya genleştirilmiş kil agregası gibi yetiştirme ortamları kullanılıyor. Bu yetiştirme ortamları tek başlarına bir besin kaynağı olarak yeterli bulunmuyor.
Serada topraksız tarım sistemi, toprakta yapılan yetiştiriciliğe göre önemli üstünlüklere sahip. Modern işletmelerde yıl boyu sürekli üretimin yapılabilmesi ve birim alanda daha fazla bitkinin bulunması nedeniyle toprakta yapılan üretime göre daha yüksek verim alınabiliyor.
Topraksız Tarımın Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?
Seralarda ürün miktarı ve kalitesinin artmasında uygun iklim koşullarının sağlanması, yeterli ve dengeli bitki besleme programlarının uygulanması etkili oluyor. Besin çözeltisinin içeriği ve tuz miktarı değiştirilerek, bitkilerin generatif ve vegetatif gelişimini ayarlamak mümkün. Besin çözeltisi doğrudan bitkinin kök bölgesine verildiği için kullanılan su ve gübrenin etkinliği artıyor. Bu nedenle ise daha az su ve gübre kullanılıyor.
Yetiştirme ortamı olarak kullanılan materyaller steril olduğu için dikim öncesi tarımsal ilaç kullanımı gerekmiyor. Genellikle iklim kontrollü seralarda üretim yapıldığı için, bitkiler hastalık ve düşük sıcaklık gibi stres faktörlerinden daha az etkileniyor. Bitki yetiştiriciliği için uygun olmayan tuzlu, taşlı vb. alanlarda üretim yapılabildiğini görüyoruz. Bu ortamlarda; toprak işleme, çapalama, yabancı ot mücadelesi vb. işlemler olmadığı için işçilik maliyeti de daha düşük oluyor.
Topraksız tarım sisteminin bazı dezavantajları da bulunuyor. Bunları ilk tesis sera kurulumu, sulama sistemi, bilgisayar ve otomasyon sistemleri gibi başlangıç masraflarının yüksek olması, yeterli kalifiye elemanın bulunamaması, yeni teknolojilere ihtiyaç duyması ve sistemin sürekli izlenmesi gerekliliği olarak sıralayabiliriz.
Seraların ısıtılması için jeotermal enerjinin olmadığı yerlerde maliyeti yüksek enerjiler kullanılıyor. Dolayısıyla yüksek maliyetli enerji kullanımı da bu dezavantajlar içinde sayılıyor. Ayrıca topraksız yetiştiricilik, bütün bitkilerin üretimi için uygun değil. Birçok bitki yetiştirilebilmesine rağmen patates ve havuç gibi kök bitkiler için bu sistem kullanılamıyor.
Kullanılan sera teknolojisine göre değişmekle birlikte topraksız seraların metrekare maliyeti 60 ile 80 dolar arasında değişkenlik gösteriyor.
Türkiye’de Topraksız Tarım Hangi Düzeydedir?
Türkiye örtüaltı varlığı bakımından dünyada ilk dört ülke arasında bulunuyor. Avrupa'da ise Türkiye, İspanya'nın ardından ikinci sırada yer alıyor. Örtüaltı üretim alanları 2002'de 540 bin dekar iken 2022'de yüzde 50’lik artışla 811 bin dekar alana ulaşmış durumda. Tarım ve Orman Bakanlığı'nın verilerine göre, Türkiye'de modern sera varlığı yaklaşık 22 bin dekar iken, bu seralarda topraksız tarım metodu ile ihracata yönelik üretim yapılıyor. Modern seralarda üretilen ürünlerin yüzde 90’ı ihraç ediliyor. Bu alan, toplam sera alanı varlığının yüzde 2,7'sine tekabül ediyor. 2022 yılı itibarıyla 51 ilimizde topraksız tarım yöntemi ile üretim yapılıyor. Topraksız tarım metodu ile üretim yapan işletmelerin yüzde 30'u Antalya, yüzde 12'si Afyonkarahisar, yüzde 11'i Mersin ve yüzde 9'u İzmir'de bulunuyor.
Türkiye’de topraksız tarım alanlarında yüzde 92 oranında sebze, yüzde 8 oranında ise süs bitkisi yetiştiriciliği yapılıyor. Sebze yetiştiriciliğinde ilk sırada domates ve biber yer alırken, son zamanlarda çilek ve marul yetiştiriciliği de yapılıyor. Süs bitkileri yetiştiriciliğinde ise anthrium, gül ve orkide gibi kesme çiçek üretiminde topraksız tarım tercih ediliyor.
Seraların makine değerlemesi, SPK tarafından verilen gayrimenkul değerleme lisansına sahip makine mühendisleri tarafından yapılıyor. Bu değerlemede pazar yaklaşımı (emsal karşılaştırma) ve maliyet yaklaşımı yöntemlerinden faydanılarak doğru sonuca ulaşılıyor.
Topraksız tarım yapan seralarda diğer seralara göre kullanılan tarım makinelerinin ve ekipmanlarının bulunmaması, sulama ve gübreleme işleminin teknolojik otomasyon sistemleriyle yapılması, işçiliğin kolay ve ucuz olması, kullanılan ekipmanların yıpranma oranlarının düşük olmasına neden oluyor.
